Βήμα Σαλαμίνας

Η σχέση Ιωάννη Καποδίστρια – Ανδρέα Κάλβου Απο τον Γεώργιο Σκλαβούνο

• Γράφει ο ιστορικός ερευνητής Γεώργιος Σκλαβούνος

Η θαμμένη στην Λήθη σχέση, ανάμεσα στον Εθνικό και Κοινωνικό Απελευθερωτή Ιωάννη Καποδίστρια και τον μεγάλο τροβαδούρο του 21 Ανδρέα Κάλβο. Η πολλαπλά αποκαλυπτική σχέση, πολιτική και πολιτισμική, του καταδικασμένου για επαναστατική Καρμποναρική δράση, Ανδρέα Κάλβου, με τον κατηγορούμενο ως εκφραστή της πεφωτισμένης δεσποτείας, και του τσαρισμού Ιωάννη Καποδίστρια.

Μια σχέση αφιερωμένη στην Ελληνική Εθνική Ανεξαρτησία, την κοινωνική απελευθέρωση και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Μια σχέση που προκύπτει από τα κοινά ιδεώδη, από την αφοσίωση στην αρετή, την ελευθερία και την δικαιοσύνη.

Μια σχέση στηριγμένη στην ασκημένη <ενάρετη τόλμη> και την <δίκαιη δύναμη>.

Μια σχέση στηριγμένη στην αδάμαστη και ακάματη επίμονή στον κοινό Ιερό σκοπό.

Η «Ελπίς Πατρίδος» είναι η αείρροη, η αστείρευτη, πηγή της κοινής τους έμπνευσης.

Ανδρέας Κάλβος (Απρίλιος 1792 – 3 Νοεμβρίου 1869)

Ανδρέας Κάλβος (Απρίλιος 1792 – 3 Νοεμβρίου 1869)

Ανδρέας Κάλβος (Απρίλιος 1792 – 3 Νοεμβρίου 1869)

Τους ενώνει η κοινή πεποίθηση της αδιάσπαστης συνέχειας του Ελληνισμού την οποία ο μεν Κάλβος υπηρετεί με τις μελέτες και τις διαλέξεις του για την Ελληνική γλώσσα με το γλωσσικό ποιητικό του ιδίωμα1, ο δε Καποδίστριας με την πολυεπίπεδη ενασχόληση, έρευνα και μελέτη του για την αδιάσπαστη ιστορική (πολιτιστική, γλωσσική) συνέχεια του Ελληνισμού2 3.

Τους ενώνει η πίστη ότι «το ξίφος είναι ουράνιος κεραυνός όταν το ακονίζει η αγάπη στην πατρίδα και την ελευθερία».

Η ύπαρξη σημαντικών κοινών γνωστών, φίλων και συνεργατών ανάμεσα στον Καποδίστρια και τον Κάλβο είναι διαπιστωμένη τόσο στην Ελβετία, όπως ο Εϋνάρδος4 αλλά και εκτός της Ελβετίας, όπως ο Κωνσταντίνος Αγαθόφρων Νικολόπουλος και ο Κοδρικάς στο Παρίσι.

Ο Νικολόπουλος είχε διατελέσει μέλος της Φιλομούσου Εταιρείας του Ελληνικού Κομιτάτου στο Παρίσι, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ήταν ο Έλληνας που αφιέρωσε στον Καποδίστρια, στα 1817, την Ωδή του «Εις Έαρ».

Ο Νικολόπουλος ήταν αυτός που έδωσε στον Γάλλο εκδότη Jullien -στα 1824- τα βιογραφικά στοιχεία του Κάλβου, που περιελήφθησαν αντί προλόγου στην έκδοση της γαλλικής μετάφρασης των Ωδών, με την υπογραφή Nicolo-poulo, de Smyrne5. Ο Νικολόπουλος, μουσικός, συνθέτης, ποιητής και ερευνητής της αρχαίας Ελληνικής μουσικής, με έργο στην εκκλησιαστική μουσική, και εκδότης του Ελληνικού περιοδικού Μέλισσα, ήταν συνεργάτης της Γαλλικής Revue Encyclopedique, του Λόγιου Ερμή κλπ. Είναι ο άνθρωπος του Καποδίστρια που θα στηρίξει την έκδοση των Επαναστατικών του Α. Κάλβου.

O Κ. Σολδάτος αναφερόμενος στον Νικολόπουλο γράφει6:

«Ο Κ. Νικολόπουλος, ήταν βιβλιοθηκάριος του Γαλλικού Ινστιτούτου των Παρισίων, λόγιος και συγγραφέας, που συνδεόταν τόσο με τον Γκίλφορδ7 όσο και με τον Καποδίστρια.»

Από το ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο του Σωκράτη Καψάσκη8, διαβάζουμε για τον Κάλβο και τις σχέσεις του στο Παρίσι.

«Mόνον και μόνον η επαφή του Κάλβου με τον κύκλο του Julien και του Νικολόπουλου είναι αρκετή να καταδείξει την εμβέλεια της δράσης του».

Τέτοιου είδους κοινές γνωριμίες και σχέσεις μεταξύ Καποδίστρια και Κάλβου, μαρτυρούν ότι μεταξύ των δύο ανδρών πρέπει να υπήρχε, τηρουμένων των, για τις περιστάσεις, αναγκαίων συνωμοτικών κανόνων, μεθοδική πατριωτική δράση και πολιτικη συνεργασία.

Μια σοβαρή συνεργασία αποδεικτικό της οποίας αποτελει η συστατική επιστολή, την οποία ζήτησε ο Κάλβος από τον Καποδίστρια, και με την οποία θα ασχοληθούμε στη συνέχεια

Αυτή η αποκαλυπτική – για την πολιτική συγγένεια, ταυτότητα και συνεργασία των δυο ανδρών, είναι εξ’ ίσου αποκαλυπτική και για το δίκτυο των ανθρώπων που προετοίμαζε το ’21. Αυτήν την επιμελώς αποσιωπούμενη συνεργασία επιχειρούμε να φωτίσουμε εδώ.

Το πολιτικό πλαίσιο της συνεργασίας Κάλβου –Καποδίστρια

O Ανδρέας Κάλβος αρχίζει την δημόσια μαχητική ανάμειξη του στα θεματα που αφορούν την πατρίδα και την ιδιαίτερη πατρίδα, στα 1814 με την Ωδή εις Ιονίους.

Στα 22 του χρόνια μας δίνει ένα άριστο δείγμα πατριωτικής αφοσίωσης και βούλησης να θέση την Τέχνη και τις Μούσες, στην υπηρεσία της Ελευθερίας της Πατρίδος, επιδεικνύοντας ένα δείγμα μαχητικής στάσης απέναντι σε απάτριδες- προδότες

Σε αυτή την πρώτη, αποκαλυπτική για την ταυτότητα του Κάλβου πολυεπίπεδα σημαντική και ενδιαφέρουσα Ωδή, ο Κάλβος αρχίζει, αναφερόμενος στον «δικό μας Καποδίστρια τον Κερκυραίο» και την υπόσχεση που είχε αποσπάσει από τον Τσάρο Αλέξανδρο για την δημιουργία της δημοκρατίας των Επτανήσων.

Δηλώνοντας την αιτία που τον ανάγκασε να γράψει αυτή την Ωδή γράφει ο Κάλβος: «όμως είς προδότης εδημοσίευσεν εις τας εφημερίδας ότι αι ωραίαι αύται νήσοι θα παρεχωρούντο εις τον Βασιλέα εκείνον της Νεαπόλεως… Όθεν ο φόβος, μήπως πραγματοποιηθεί η δυστυχία αυτή μου υπηγόρευσε την ωδήν τούτην».

Ναπολέων A’ (Napoléon Bonaparte, 1769 — 1821)

Στην συνέχεια ο Κάλβος αποκηρύσσει την Ωδή που είχε αφιερώσει στον Ναπολέοντα στα 1811, «όμως ότι έγραψα τότε προς τον σκηπτρούχον εκείνον, ωθούμενος από τας αθλιότητας ολοκλήρου της Ευρώπης και τον απεκάλουν Μέγαν, προσπαθών να τον κάμω να εννοήση ότι κύριον αντικείμενον των στίχων μου ήτο η ελπίς να παύση τους αιματηρούς και σκληρούς αγώνας. Επειδή δε, διέδιδεν ότι η Αγγλία εξέκαιε τους πολέμους του ωμίλουν περί της ειρήνης, ως του μέσου δια του οποίου θα κατερίβοντο αι προθέσεις των Νησιωτών εκείνων…

…Οπωσδήποτε το αποκηρύσσω και το καταρώμαι διότι δεν επέτυχεν… αντιθέτως μάλιστα από της εποχής εκείνης είδομεν την γήν να πίνει το αίμα ενός περίπου εκατομμυρίου πολεμιστών, να καίονται περίφημοι πόλεις να καταστρέφονται περιοχαί και απείρους αδικίας των κατακτητών…»

Τόσο στο πλαίσιο της Ωδής εις Ιονίους όσο και στην αλληλογραφία με τον Φώσκολο, την αναφερόμενη στην Ωδή, που υπεραγαπούσε ο Κάλβος, μας δίνει στοιχεία της πολιτικής ταυτότητας του, της πνευματικής του συγκρότησης, και του τρόπου που αντιλαμβάνεται αλλά και απερίφραστα δηλώνει την Ελληνικότητα του. Μια Ελληνικότητα που την αντιδιαστέλλει με την Ιταλική πνευματικότητα και παράδειγμα ένεκα του οποίου η πολιτική πραγματικότητα που τον περιβάλλει .

…< δύστηνος δε η Ιταλία αυτή, εις την οποίαν ζώ απορροφών τα ωραιότερα άνθη δια να σας δώσω μέλι, εις το παρελθόν, ότε είχε καρδίαν υψηλήν και θείαν ψυχήν υπήρξεν υπερήφανος βασίλισσα. Τώρα δε, την βλέπεις δούλην…>

<Οι Έλληνες έγραφον δια λαούς ελευθέρους και εις αντάλλαγμα επετύγχανον την καλητέρευσιν των ηθών αλλά οι Λατίνοι απέβλεπον εις το να κολακευουν τους μονάρχας και να επιτύχουν παρ’ αυτών προστασίαν. Διό βλέπεις την ιδιοφυίαν του Βιργιλίου, του Ορατίου και άλλων να τείνει να κολακεύει τον Αύγουστον. Θλιβερόν παράδειγμα ένεκα του οποίου διεφθάρησαν οι λαοί εκείνοι και ελησμόνησαν τα δικαιώματά των.

Πολλοί των σύγχρονοι μελετούν την Αινιάδα και εις τας Ωδάς εκείνων, τον τρόπον να γίνουν συγγραφείς ευκαιρίας προβάλλοντες ελευθερίαν όταν ένας βασιλεύς κατασφάζεται και υποταγήν όταν άλλος βασιλεύς αναβιβάζεται. Ο καυμένος ο Cesaroti απέθανεν με το όνειδος τούτο και θα ίδω να αποθάνουν ομοίως και άλλοι και μάλιστα πολλοί. >

..<Παρήλθεν έτος αφ’ ότου προσπαθώ να ζήσω, όπως μου είναι δυνατόν και να μελετώ, όπως επιθυμώ εις τας βιβλιοθήκας της Φλωρεντίας ίνα φανώ αντάξιος προς την Πατρίδα μου. Θα εκπλαγείς δε αναγνώστα μου αν σου ομολογήσω ότι με την σκέψιν να συντομεύσω την πορείαν επεζήτησα να επισκευθώ μέρη όπου διδάσκεται η Ωραία λογοτεχνία και ετράπην εις άτακτον φυγήν. Είδον να κινούνται χείλη, και γλώσαι, να εξάπτονται εγκέφαλοι εγκέφαλοι συνεχώς, ήσαν όμως εσβεσμέναι και ψυχραί αι καρδίαι.

Σε πείσμα όσων τον θέλουν να έχει περισσότερες της μιας και μοναδικής πατρίδας μας δηλώνει δίνοντας και το πολιτικό στίγμα, ότι αν είχε πατρίδα την Γαλλία θα ήταν με το κόμμα του Ρουσώ. Αλλά έχω μιαν μεγαλόψυχον εις την μήνιν και τας αρετάς και προς αυτήν θα απευθύνονται οι ιερές ευχές μου. Όταν για για το Ελληνικό μεγαλείο χέρια και νους δεν μπορούν πια να προσφέρουν θέλει αφήσει την τελευταία του πνοή εκεί όπου πήρε και την πρώτη.

Κι ακόμα ότι, θα είναι ευτυχής αν από τον τάφο του αντηχεί… «Υπήρξεν η ζωή σου και <τα ποιήματά σου >, εις τους Έλληνας επωφελή δώρα.»

Στα 1819, στα 28 του χρόνια, ο Ανδρέας Κάλβος θα μας δώσει ένα υπέροχο δείγμα της απόλυτης αφοσίωσής του στην Ελλάδα.

Με το ποίημά του «Ελπίς Πατρίδος9», θα μας πει ότι μοναδικό νόημα της ζωής του είναι η διατήρηση της ελπίδας ότι μπροστά στο Ιερό της Ελλάδος, θα αντικρύσει τον Χορό την Ελευθερίας και των Μουσών… και ότι αν αυτό καταστεί αδύνατον, προτιμάει τον θάνατον.

Στις 11 Ιουλίου 1816, ο Κάλβος βρέθηκε στο Λονδίνο ακολουθώντας τον Φώσκολο. Μετά την ρήξη του με τον Φώσκολο10, ασχολείται με μεταφράσεις Αγγλικών στα Ιταλικά και Ελληνικά, αλλά επιπλέον μας δίνει τις σημαντικές διαλέξεις του για την συνέχεια της Ελληνικής γλώσσας και του Ελληνικού πολιτισμού. Η ενημέρωσή του για τα Ελληνικά θέματα είναι αναμφισβήτητα λεπτομερής τόσο από Ελληνικές όσο και από Αγγλικές πηγές, αν λάβουμε υπ όψιν την ενημέρωσή του για την πώληση της Πάργας από τον Άγγλο Αρμοστή Thomas Maitland.

Ο Κάλβος κατά πάσα πιθανότητα έμεινε στο Λονδίνο μέχρι και κάποιες μέρες του Σεπτεμβρίου του 1820. Δεν έχουμε πληροφορίες ή ενδείξεις για συνάντησή του με τον Καποδίστρια όταν ο τελευταίος, μετά το Πάσχα της Εθνεγερσίας και την συνάντησή του με του Οπλαρχηγούς στην Κέρκυρα, ταξιδεύει μέσω Λονδίνου προς την Ρωσία φθάνοντας στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 1819.

Σύμφωνα με τους βιογράφους του, το Σεπτέμβριο του 1820, ο Κάλβος βρίσκεται στην Φλωρεντία, μετά από μια σύντομη παραμονή στο Παρίσι.

Στα 1821 συλλαμβάνεται, ανακρίνεται ως Καρμπονάρος και στις 23-25 Απριλίου απελαύνεται από την Ιταλία. Αξίζει να τονισθεί ότι μεταξύ των συλληφθέντων συγκατηγορουμένων του είναι μία από τις μεγαλύτερες μορφές των ιταλικών γραμμάτων του 19ου αιώνα (κατά την Καθολική Εγκυκλοπαίδεια), ο Silvio Pellico, ο διανοούμενος δημοκράτης και πατριώτης αγωνιστής, που άρχισε την πνευματική του προσφορά από τα 10 του χρόνια με την συγγραφή τραγωδίας. Ο Pellico θα γράψει για τον Κάλβο, μεταξύ άλλων, στον Φώσκολο:

«Ιερή είναι για μένα, μετά τρεις ημέρες γνωριμίας, η φιλία του Ανδρέα Κάλβου, που τον ζηλεύω γιατί μπορεί να σε ξαναδή και να σε βλέπει πάντα και να συμμερίζεται τη τύχη σου. Εκτός του ότι μου είναι αγαπητός για χάρη σου, μου είναι φίλτατος και γι’ αυτόν τον ίδιο, για το πνεύμα και για την ψυχή του. Θάθελα να ήμουν πρίγκιπας για να τον τιμήσω αντάξια11».

Τον καθοδηγητικό ρόλο του Κάλβου στο καρμπονάρικο κίνημα της Ιταλίας τεκμηριώνει πέραν πάσης αμφιβολίας ο Κ. Πορφύρης12.

Tον Μάιο του 1821 ο Κάλβος βρίσκεται στη Γενεύη.
Από τη Γενεύη προσπαθεί να «αποσείσει» τις «κατηγορίες» για την συμμετοχή του στο κίνημα των Καρμπονάρων της Ιταλίας και ζητάει να του επιτραπεί το δικαίωμα επιστροφής στην Ιταλία. Οι ιταλικές αρχές αρνήθηκαν να του επιτρέψουν επιστροφή στην Ιταλία. Η προσπάθεια αυτή, αν ειδωθεί σε σχέση με τις αμέσως επόμενες κινήσεις του για σχέσεις με την ηγεσία των Καρμπονάρων στην Ελβετία, οδηγεί στη σκέψη ότι μάλλον αποτελούσε τακτική κίνηση απέναντι στις αρχές της Ελβετίας.

Την άνοιξη του 1824 εκδίδεται στη Γενεύη η «Λύρα» και μερικούς μήνες αργότερα η γαλλική της μετάφραση στο Παρίσι. Κατά τον Γιάννη Δάλλα13, οι Ωδές «Είναι πιθανότατα εμπνευσμένες και γραμμένες από το χειμώνα του 1820-21 ώς την άνοιξη του 1824».

Ο Ιωάννης Καποδίστριας φθάνει στη Γενεύη το φθινόπωρο του 1822. Έχει ουσιαστικά αποπεμφθεί από την ενεργό υπηρεσία στο ρωσικό Υπουργείο των Εξωτερικών. Με την εγκατάστασή του στη Γενεύη, ο Ιωάννης Καποδίστριας καθίσταται η κινητήριος δύναμη, ο συντονιστής του φιλελληνικού κινήματος και των Ελλήνων της διασποράς όχι μόνο στην Ελβετία αλλά και στην Ευρώπη…

Καποδίστριας –Κάλβος: Συνάντηση και συνεργασία στην Γενεύη. Ο Κάλβος θα συναντήσει τον Καποδίστρια στην Ελβετία στα 1822. Η επαφή καταγράφεται ως έργο του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού. Ο Νερουλός είναι ο άνθρωπος που συνεργάζεται με τον Καποδίστρια ως ιστορικός της συνέχειας του Ελληνισμού.

Σε ποιο κλίμα συναντώνται στην Ελβετία

Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός ή Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός (1778 – 1849)

Mε δεδομένο ότι το φιλελληνικό κίνημα στην Ελβετία και την Ευρώπη δεν είναι πολιτικά ουδέτερο αλλά, αντιθέτως, είναι το κίνημα στο οποίο εκφράστηκαν, τόσο οι δυνάμεις που αρνήθηκαν να συμβιβασθούν με τον Ναπολεόντειο αυταρχισμό και τον γαλλικό επεκτατισμό, όσο και οι δυνάμεις που αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με την επικυριαρχία της Ιερής Συμμαχίας και την παλινόρθωση του δεσποτισμού, που διαδέχτηκαν τον Ναπολεόντειο αυταρχισμό.

Στο Φιλελληνικό κίνημα που δραστηριοποιεί και συντονίζει ο Καποδίστριας, συναντώνται εκείνες οι πνευματικές και πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης, που αποδέχονται την ήττα του Ναπολέοντα αλλά όχι την ήττα του κινήματος για την απελευθέρωση των εθνών και την δημοκρατία.

Η συνεργασία αυτού του κινήματος με τις δυνάμεις της Ελληνικής Επανάστασης είναι φυσική.

Σε αυτό το κλίμα ο Κάλβος συνεργάζεται με επαναστατικές μορφές της εμβέλειας ενός Philippo Buanarrotti, και ενός Julien.

Είναι όμως αδύνατον να πρωταγωνιστεί ο Κάλβος στο φιλελληνικό κίνημα της Ελβετίας, να ευχαριστεί εγγράφως-δημοσίως τους φιλέλληνες της Ελβετίας, χωρίς την έγκριση και την σύμφωνη γνώμη του Καποδίστρια, αφού ο Καποδίστριας ήταν εκείνος που συντόνιζε και καθοδηγούσε αυτό το κίνημα.

Filippo Giuseppe Maria Ludovico Buonarroti (1761 – 1837)

Ποιος είναι ο Philippo Buanarrotti;

Ο Buonarrotti είναι ο Επαναστάτης που θα δημιουργήσει στην Ελβετία οργανώσεις όπως, το Υψηλό Στερέωμα, το Διευθυντήριο των Παρισίων, τις Στοές Les amis Sinsceres και Le Sublime Maitres Parfaite (1815), τη Στοά La Carbonerie Franscese (1823) και την Εταιρεία Γαλάτες Αναμορφωτές, (14 Ιουλίου 182314.). Είναι οι οργανώσεις που διαδέχονται τις επαναστατικές εταιρείες που είχε συστήσει στο Παρίσι με τον συνεργάτη του Κάλβου Julien και τον Babeuf. Τους Γαλάτες Αναμορφωτές θα τους συναντήσουμε στη συνέχεια του κειμένου, εξετάζοντας τη σχέση Κάλβου-Καποδίστρια. Σε αυτό το σημείο αρκεί να τονίσουμε ότι στους στόχους του Καρμποναρικού κινήματος ήταν και ο πόλεμος ενάντια στους Οθωμανούς και η στήριξη του Ελληνικού Απελευθερωτικού Αγώνα.

Όταν για τις υψηλές επαφές του, στην Ελβετία, ο Κάλβος, ζητάει τις συστάσεις του Καποδίστρια

Δεν είναι δυνατόν, Καποδίστριας και Κάλβος, να είναι μέλη της Αναγνωστικής Εταιρείας της Γενεύης, να υπηρετούν κοινά ιδανικά, να διαθέτουν κοινούς φίλους, να είναι και οι δύο σε συνεχή επαφή με το Φιλελληνικό Κίνημα στις ίδιες πόλεις και να μην συνεργάζονται.

Ενώ έχουµε αρκετές μαρτυρίες για την ενεργό ανάμιξη του Ανδρέα Κάλβου στο φιλελληνικό κίνηµα και την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων στην Ελβετία, δεν έχουµε αρκετές αναφορές για την συνεργασία των δύο ανδρών στην Ελβετία.

Από τις δύο αναφορές που έχουμε, στη μια, κατά τη συνάντηση που προκάλεσε ο Νερουλός, ο Κάλβος διαβάζει Ωδές του στον Καποδίστρια,.

Όμως η επικοινωνία των δύο ανδρών αποδεικνύεται κατά την απόλυτα τεκμηριωμένη και αποκαλυπτική συστατική επιστολή, που «ζήτησε (ο Καρμπονάρος) Κάλβος από τον Ι. Καποδίστρια». Επρόκειτο για συστατική επιστολή για την Ηγεσία του Καρµποναρικού κινήµατος στην Ελβετία, για τον Στρατηγό Frederic Cesar de La Harpe.

Frédéric-César de La Harpe (1754 – 1838)

Eπιβάλλεται σε αυτό το σημείο να παρατηρήσουμε ότι τέτοιου επιπέδου συστατικές επιστολές δεν δίνονταν σε ανθρώπους στους οποίους δεν υπάρχει θεμελιωμένη εμπιστοσύνη. Επιβάλλεται να επισημάνουμε ότι η χορήγηση αυτής της επιστολής αποτελεί ένα ύψιστης σημασίας γεγονός για την σχέση Καποδίστρια – Κάλβου και Καποδίστρια – La Harpe, αλλά και ένα εξίσου ύψιστου γεγονότος, σχετικού με την πολιτική ταυτότητα τόσο του Καποδίστρια όσο και του Τσάρου Αλέξανδρου, του οποίου ο Καποδίστριας υπήρξε Υπουργός.

Τον La Harpe έχει συστήσει στον Καποδίστρια ο Τσάρος Αλέξανδρος. Ο La Harpe υπήρξε ο αγαπημένος παιδαγωγός του Τσάρου Αλεξάνδρου. Υπήρξε η μορφή που συνέδεσε τον Τσάρο Αλέξανδρο με τους ριζοσπαστικότερους πολιτικούς κύκλους της Γαλλίας και όχι μόνον. Ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε συνδεθεί μαζί του από την εποχή που ανέλαβε να διευθετήσει το Ελβετικό ζήτημα15.

Ο Καποδίστριας, µε ημερομηνία 27 Οκτωβρίου 1824, δίνει την συστατική επιστολή στον Κάλβο. Είναι προφανές ότι η επιστολή δίνεται στον Κάλβο αφού έχουν δημοσιευτεί οι Ωδές στη Γενεύη και αφού έχει δημοσιευτεί η μετάφρασή τους στο Παρίσι, την οποία προλογίζει ο αφοσιωμένος στον Καποδίστρια Κ. Νικολόπουλος, έκδοση η οποία, κατά τον ∆άλλα, συμβαίνει λίγους µήνες µετά την έκδοση της Γενεύης. Θεωρώ σημαντικό να επισημάνω ότι το εξώφυλλο της Παρισινής έκδοσης κοσμείται με έναν ισοσκελή σταυρό επί αντεστραμμένης ημισελήνου.

Η συστατική επιστολή δίνεται από τον Καποδίστρια παρά το γεγονός ότι τόσο οι δικές του κινήσεις όσο και οι κινήσεις του Α. Κάλβου παρακολουθούνται, και παρά το ότι οι προσπάθειες του Μέτερνιχ να συνδέσει τον Καποδίστρια µε τον Καρµποναρισµό και τα επαναστατικά κινήµατα ήταν πεισµατικές…

Απόσπασµα της συστατικής επιστολής

« Ο κ Κάλβος που γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, σπούδασε στην Ιταλία και ταξίδεψε στην Αγγλία, βρισκόταν στη Γενεύη κατά την άφιξή µου, όπου τον προπέρσινο χειµώνα παρέδωσε τα µαθήµατα Ιταλικής λογοτεχνίας µε τα οποία αυτοί οι κύριοι, και ιδιαίτερα ο κ Sismondi, ήταν πολύ ευχαριστημένοι. Τώρα πηγαίνει στην Λωζάννη µε την ελπίδα να κάνει το ίδιο πράγµα και να κερδίσει τα προς το ζην. Μου ζήτησε µια συστατική επιστολή για Σας, Στρατηγέ µου και δεν µπορώ να του την αρνηθώ. Αρκούμενος ωστόσο σ’ αυτά τα λίγα λόγια, θεωρώ τον κ. Κάλβο έναν νέο άνθρωπο µε πολύ ταλέντο και πολλές γνώσεις και απόλυτα ικανό να τις χρησιµοποιήσει προς όφελός του από τη στιγµή που θα ξέρει να συµπεριφερθεί. Στην ηλικία του αρκεί να το θέλει. Κι εγώ το ελπίζω16.»

Όπως τεκμηρίωσε η κ. Α. Γεωργαντά17 σε άρθρο της στο Βήµα (24/6/2007), ο Ιωάννης Καποδίστριας όχι µόνο συστήνει το Α. Κάλβο στον La Harpe, αλλά φιλοξενεί, στο σπίτι του στη Γενεύη, µυστικές συναντήσεις της Καρµπονάρικης Εταιρείας, «Γαλάτες Αναµορφωτές». Κατά τις πηγές που παρουσιάζει η κ. Γεωργαντά, ο La Harpe υπήρξε ο ηγέτης των Αναμορφωτών. Από την αλληλογραφία La Harpe που είχα την ευκαιρία να ερευνήσω τεκμηριώνεται πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο La Harpe υπήρξε ηγετική μορφή του Ευρωπαϊκού Ριζοσπαστικού κινήματος.

Ανδρέας Κάλβος: ο άνθρωπος στον οποίο δεν μπόρεσε να αρνηθεί συστατική επιστολή για την ηγεσία του Ευρωπαϊκού επαναστατικού κινήματος ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Ο άνθρωπος που έγινε ευχάριστα δεκτός από την Γαλλική επαναστατική Elite18, ο άνθρωπος που γοήτευσε τον Silvio Pellico, την μεγάλη μορφή των Ιταλικών γραμμάτων, της Ιταλικής Ρομαντικής και Επαναστατικής ποίησης, δεν είναι ένας περιπλανώμενος δάσκαλος. Είναι ένας αφοσιωμένος πατριώτης και επαναστάτης ποιητής. Κατά συνέπεια επιβάλλεται μια «δεύτερη» ανάγνωση της συστατικής επιστολής Καποδίστρια για τον Κάλβο.

Ο Μέτερνιχ θεωρούσε τον La Harpe συνεργάτη των Ιταλών Καρμπονάρων, ενώ οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες τον θεωρούσαν αρχηγό των Ελβετών Καρμπονάρων. Σε ένα τέτοιο στέλεχος του Ευρωπαϊκού Επαναστατικού Κινήματος συστήνει ο Ι. Καποδίστριας τον Κάλβο.

Η συστατική επιστολή δημιουργεί ορισμένα ερωτήματα για τις σχέσεις Καποδίστρια-Κάλβου όσο και για τις σχέσεις των δυο με το ευρωπαϊκό επαναστατικό κίνημα της εποχής.

Αν ο Κάλβος χρειαζότανε συστατική επιστολή, για τις επιδόσεις του ως δασκάλου της ιταλικής λογοτεχνίας, πηγαίνοντας να εργαστεί από την Γενεύη στην Λωζάννη, μπορούσε να τη ζητήσει από τους κοινωνικά καταξιωμένους μαθητές του, στη Γενεύη, όταν, μάλιστα, αυτοί είναι του επιπέδου και του κύρους ενός Sismondi19.

Αν πρόκειται για συστατική επιστολή προς την ηγεσία της Καρμποναρίας, τίθεται το κρίσιμο ερώτημα. Χρειάζεται ο καταδικασμένος και εξορισμένος για συμμετοχή στην Ιταλική Καρμποναρία Κάλβος συστατική επιστολή για να απευθυνθεί στα ανώτερα κλιμάκια της Καρμποναρίας; Η καταδίκη του και το επίπεδο των συνεργατών του στην Ιταλία, όπως ο Pellico, πρέπει να αποτελούσαν επαρκείς συστάσεις.

Πώς συμβαίνει ο Καρμπονάρος Κάλβος να χρειάζεται επιστολή από τον Καποδίστρια για να απευθυνθεί στην Καρμπονάρικη ηγεσία;

Γιατί ο Καποδίστριας δεν μπορεί να αρνηθεί στον Κάλβο την συστατική επιστολή; Ασφαλώς δεν θα τον συνιστούσε απλά και μόνο επειδή του το ζήτησε.

Προφανώς η μέσω Καποδίστρια διασύνδεση του Κάλβου με τον La Harpe δεν αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση των βιοποριστικών αναγκών του Κάλβου αλλά σε κάτι πολύ σημαντικότερο.

Το γεγονός ότι ο Κάλβος δεν χρειαζότανε να ζητήσει από τον Καποδίστρια, επαγγελματικής υφής συστατική επιστολή, αποδεικνύεται από την επιστολή που στέλνει ο επίσης καταξιωμένος Ελβετός, συγγραφέας, Carl Victor von Bonstetten παρουσιάζοντας τον Κάλβο στον επίσης Ελβετό ποιητή με την μεγάλη κοινωνική και πολιτική επιρροή Friedrich von Matthison.

Σε αυτή την επιστολή20 επίσης τονίζεται ότι ο Κάλβος στη Γενεύη «δεν ευρίσκεται εις οικονομικήν στεναχωρίαν».

Εφόσον ο Κάλβος δεν αντιμετωπίζει βιοποριστικό πρόβλημα και αφού αποδεδειγμένα διαθέτει τις επαφές που του επιτρέπουν να δικτυωθεί κοινωνικά στην Λωζάννη η όπου αλλού στην Ελβετία, η μέσω Καποδίστρια διασύνδεσή του με τον La Harpe πρέπει να είχε αποκλειστικά και μόνον πολιτική σημασία και σκόπευση.

Κατά συνέπεια υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να διαβάζεται και να ερμηνεύεται η συστατική επιστολή αλλά και η σχέση Καποδίστρια – Κάλβου – La Harpe.

Το γεγονός ότι στις αρχές του 1825 συναντάμε τον Κάλβο στο Παρίσι, καθιστά βέβαιο ότι δεν έψαχνε δουλειά στη Γενεύη.

Με δεδομένο ότι ο Κάλβος στο Παρίσι, εντάσσεται στους κύκλους των Νικολόπουλου21, του Babeuf22, του Buonarrotti23 και του εκδότη από τα 1818 της “Revue Encyclopedique”, Julien, μπορούμε με βεβαιότητα να συμπεράνουμε ότι η αναζήτηση εργασίας, από τον Κάλβο, στη Λωζάννη (μέσω Καποδίστρια και La Harpe), αποτελούσαν το παραπλανητικό προπέτασμα καπνού για τις επαφές του Κάλβου στην Ελβετία, τότε μητρόπολη του φιλελληνικού κινήματος, και στην πράξη σηματοδοτούσαν την προετοιμασία της καθόδου του στη Γαλλία και στη συνέχεια στην Ελλάδα. Σε μια Ελλάδα βυθισμένη σε αδελφοκτόνο εμφύλιο και μάλιστα με ένα ταξίδι που έχει πρώτο σταθμό την Ύδρα.

Καποδίστριας και Κάλβος στο Παρίσι!

Από τις 8 Μαΐου μέχρι τις 14 Ιουνίου 1826 ο Καποδίστριας και ο Κάλβος συμπίπτουν στο Παρίσι. Ασφαλώς δεν βρίσκονται εκεί για διακοπές. H χρονική σύμπτωση συνδυάζεται και με πολιτικές παρεμβάσεις.

Το αίτημα της υποτελείας στην Αγγλία. Tο Ελληνικό αίτημα προς την Αγγλία να αναλάβει την πλήρη και αποκλειστική προστασία της Ελλάδος έχει σταλεί στις 24/7/1825 και έχει απορριφθεί στις 30/9/1825. Το αίτημα έχει δημιουργήσει αντιδράσεις στην Ελλάδα, στους εν Ελλάδι μαχόμενους φιλέλληνες και στο σύνολο της Ευρωπαϊκής διπλωματίας.

Το Μεσολόγγι πέφτει στις 16 Απριλίου το 1826 με τραγικές συνέπειες στο εσωτερικό μέτωπο, αλλά και την εκρηκτική ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήματος.

Η εμφανής τοποθέτηση του Κάλβου στις Ελληνικές εξελίξεις καταγράφεται με τις ακόλουθες δυο παρεμβάσεις.

Στις 29 Μαΐου του 1825, με επιστολή του στην εφημερίδα Constitutionnel, ζητάει δημοσίευση της επιστολής που έχει λάβει από την Ζάκυνθο, για την πτώση του Μεσολoγγιού, επιστολή που χαρακτηρίζει την κυβέρνηση του Ναυπλίου «Πασάδες του Αναπλιού» και της επιρρίπτει ευθύνες για την εγκατάλειψη του Μεσολογγίου.

Με την έκδοση των Ωδών ο Κάλβος παρεμβαίνει σε όλα τα επίπεδα.

 Marquis de La Fayette (1757 – 1834)

Καταρχήν με την ανοικτή επιστολή προς τον Στρατηγό Lafayette, στην Παρισινή έκδοση των Ωδών, που θέτει αντί προλόγου επιστολή προς τον Γάλλο στρατηγό που πολέμησε για την ανεξαρτησία των ΗΠΑ από την Βρετανική Αυτοκρατορία. Η έκδοση των «Λυρικών» πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά πριν από τον Μάιο του 1826, αφού, όπως μας πληροφορεί ο Ζαφειρίου (σελ. 91), στην έκδοση της 13 Μαΐου της εφημερίδας “Le Globe”, δημοσιεύεται κριτική στην έκδοση.

Η επιλογή να προηγηθεί η επιστολή στον Lafayette από την έκδοση των «Λυρικών» είναι προφανώς πολιτική. Ποιά όμως είναι η σημασία αυτής της πρόταξης;

Οι αδυσώπητοι ενδο-ευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί, η ευρωπαϊκή αντίδραση απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση, η μόνιμη επιφύλαξη και καχυποψία τόσο της Καθολικής όσο και της Προτεσταντικής Ευρώπης απέναντι στην -ομόδοξη της Ρωσίας- Ορθόδοξη Ελλάδα, οδηγεί τους σκεπτόμενους Έλληνες εις την αναζήτηση φιλικών δυνάμεων πέραν της Ευρώπης.

Την πρόταξη, λοιπόν, της επιστολής στον Lafayette έναντι της έκδοσης των «Λυρικών», θα πρέπει να την ερμηνεύσουμε ως ένα «άνοιγμα» στην αναζήτηση συμπαράστασης και ερεισμάτων.

Σε αυτούς τους κρίσιμους καιρούς, ο Κάλβος αυτοσχεδιάζει, μεταξύ ποίησης και ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, τοποθετώντας, αντί προλόγου, την επιστολή στον Lafayette, στην έκδοση των «Λυρικών»; Ασφαλώς όχι.

Δεν είναι ο θρύλος που ακόλουθη τον Lafayette, δεν είναι το ευρύτατο, το καθολικό κύρος του στην Γαλλία και τις επαναστατικά δημοκρατικές ΗΠΑ στις οποίες βρίσκεται ο Lafayette την ιστορική στιγμή της έκδοσης των Ωδών;

Η Επιστολή στον Lafayette και η στροφή στις ΗΠΑ

Η στροφή στις ΗΠΑ αποτελούσε Εθνικό στόχο που καλλιεργούσε ο Ιωάννης Καποδίστριας και κύκλος του πολύ πριν από την έκδοση των Ωδών .

Όπως αποκαλύπτεται σε επιστολή του Α. Μαυροκορδάτου προς τους αδελφούς Κουντουριώτη, από το Μεσολόγγι, στις 26 Οκτωβρίου 1821, μεταξύ άλλων ο Καποδίστριας συμβουλεύει «5) Επί το παρόν εις μόνην την Αμερικήν να εμπιστευθώμεν και όχι εις τας άλλας Ευρωπαϊκάς Δυνάμεις…». Η επιστολή που κατέληγε στην ανάγκη τήρησης απολύτου μυστικότητας βρίσκεται στο Αρχείο του Λάζαρου Κουντουριώτου24. Την εξαιρετικής σημασίας αυτή επιστολή παραθέτει ο Α. Δεσποτόπουλος στο έργο του «Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας και η απελευθέρωση της Ελλάδος25».

Η εκ μέρους της Συνέλευσης της Τροιζήνας, αμέσως μετά την εκλογή του Καποδίστρια, αποστολή ευχαριστιών, όχι μόνον προς τους Ευρωπαίους Βασιλείς αλλά και προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ, μόνον έτσι μπορεί να ερμηνευθεί.

Αποκαλυπτική αυτού του προβληματισμού μεταξύ των Ελλήνων είναι η επιστολή που στέλνει από το Παρίσι, στις 26 Ιουλίου του 1823, ο Παν. Κοδρικάς (επίσης φίλος του Ιωάννη Καποδίστρια και του Ανδρέα Κάλβου) προς τον Α. Μαυροκορδάτο .

«Το προσευχέστερον μέσον δι’ ού ημπορεί η πολιτική των Ελλήνων Διοίκησις να φτάση εκ πλαγίου χωρίς να παρεκτραπεί από το εθνικόν σύστημα, να παραβιάσει τρόπον τινά τας Ευρωπαϊκάς δυνάμεις να αναγνωρίσουν τα αναντίρρητα δικαιώματα της Εθνικής ανεξαρτησίας, είναι ομολογουμένως μία οποιαδήποτε συμμαχική συνθήκη με μίαν των υποδεεστέρων δυνάμεων. Εις αυτήν την θεωρίαν κατά πρώτον παρίσταται η των ηνωμένων επαρχιών της Αμερικής δημοτικής διοίκησης περί αυτής είχον γράψει τω προλαβόντι τους στοχασμούς μου, και προς τους εις Πίζαν ομογενείς έγραψα να μεταδώσουν την ιδέαν μου, προμηθευόμενος κατά πάντα την έναρξιν μιας αμέσου η εμμέσου πραγματείας, η οποία ημπορούσε δια του ενταύθα πρέσβεως της δημοτικής εκείνης διοικήσεως να ευδοκιμήση χωρίς αργοπορίαν, έχοντες εντεύθεν ευκολοτάτην και συνεχή μετά της διοικήσεώς του ανταπόκρισιν, και είπον ενταύθα καθ’ ότι εδώ μπορούσε να περαιωθεί όλη η πραγματεία, χωρίς να λάβη νύξιν μήτε η Αγγλία μήτε άλλη καμία ζηλότυπος δύναμις…»

Δεύτερη τέτοια δύναμη θεωρεί ο γράφων την Ελβετία και τρίτη το, πανευρωπαϊκής εμβέλειας και επιρροής, Τάγμα των Σταυροφόρων της Ιερουσαλήμ.

Κατά συνέπεια ο Κάλβος, με την επιστολή στον Lafayette, δεν κάνει «ποιητική αδεία» εξωτερική πολιτική. Αντίθετα φαίνεται να συντονίζεται, να ταυτίζεται ή να γνωρίζει και να υπηρετεί τις εθνικές προτεραιότητες, όπως αυτές καταγράφονται στην σκέψη και τη δράση των διαμορφωτών της ελληνικής εθνικής στρατηγικής, των εκπροσώπων της εθνικής πολιτικής ηγεσίας. Φαίνεται να ταυτίζεται με τις απόψεις του Καποδίστρια.

Ιδιαίτερης σημασίας για την ερμηνεία τόσο της τοποθέτησης της επιστολής στον Lafayette αντί προλόγου στα «Λυρικά», όσο και για τον συντονισμό του Κάλβου με τους διαμορφωτές της εθνικής στρατηγικής, αποτελεί το γεγονός της φιλικής σχέσης ανάμεσα στον Π. Κοδρικά και τον Κάλβο. Η ύπαρξη της φιλικής αυτής σχέσης αποδεικνύεται από επιστολή του Π. Κοδρικά προς τον Κάλβο που παραθέτουν οι ερευνητές, τονίζοντας την σημασία της για το θέμα «Κάλβος και γλώσσα», χωρίς σχόλια για την πολιτική της σημασία26. Μια ματιά στην πολιτική ζωή και δράση του Κοδρικά αρκεί για την επιβεβαίωση της βαθύτατα πολιτικής σημασίας της επιστολής.

«Αι Ευχαί», (Ωδή έκτη) των «Λυρικών» είναι η απάντηση του Κάλβου στην υπογραφή της Πράξης Υποτέλειας και προφανώς η στάση του απέναντι σε όσους την μεθόδευσαν.

Το θέμα της διχόνοιας άμεσα, το θέμα της προδοσίας όπως και το θέμα της ολιγωρίας στον αγώνα αποτελούν θέματα των ωδών του.

Ο Κάλβος απεσταλμένος του Φιλελληνικού Γαλλικού Κομιτάτου στην Ελλάδα

Το ταξίδι αυτό καθ αυτό γίνεται εκ μέρους του Γαλλικού Φιλελληνικού κομιτάτου σε μια πολύ κρίσιμη περίοδο. Ας προσέξουμε κάποιες στοιχειώδεις λεπτομέρειες του ταξιδιού.

Στις 2 Ιουνίου του 1826 ο Κάλβος αναχώρησε από την Τουλώνα (μαζί με τον D’ Harcourt) και στις 28 Ιουνίου έφθασε στο Ναύπλιο, αφού προηγουμένως πέρασε και από την Ύδρα, κέντρο του αγγλόφιλου κόμματος και της αγγλικής επιρροής. Ο D’ Harcourt, με τον οποίο συνταξίδευσε ο Κάλβος στην Ελλάδα, ερχότανε εκ μέρους των φιλελληνικών κομιτάτων των Παρισίων. Με την άφιξή του, συνεργάστηκε με τον Φαβιέ, τον Κωλέττη και το γαλλόφιλο κόμμα. (Δεν ήταν δυνατόν ο Κάλβος να ήταν ξένος της αποστολής του συνεργάτη και συνταξιδιώτη του D’ Harcourt). Για όλα αυτά θα παραπονεθεί εγγράφως ο Μιαούλης στην επιτροπή της Ζακύνθου, όπως μας ενημερώνει ο Διονύσιος Α. Κόκκινος27.

Με ημερομηνία 23 του Ιουλίου του 1826, ο Διονύσιος Κόκκινος καταγράφει επιστολή του Κολοκοτρώνη προς τον Δ. Ρώμα όπου, μεταξύ των άλλων, ενημερώνει και ευχαριστεί για τη βοήθεια που έφθασε πρόσφατα στο Ναύπλιο από τα γαλλικά και τα ελβετικά Κομιτάτα, συνοδευόμενη με επιστολή και προσωπικό απεσταλμένο του Εϋνάρδου. Νομίζω ότι δεν είναι παράλογη η διασύνδεση της βοήθειας με την άφιξη του Κάλβου στο Ναύπλιο, δεδομένων των αποδεδειγμένων σχέσεών του τόσο με την ελβετική όσο και την γαλλική φιλελληνική κίνηση. Η στήριξη του Κολοκοτρώνη από τα ελβετικά και τα γαλλικά Κομιτάτα τη στιγμή της απομόνωσής του, τη στιγμή της παράδοσης της χώρας, κυριολεκτικά στο έλεος της αγγλικής πολιτικής, δεν είναι δυνατόν να έγινε εν αγνοία του Καποδίστρια.

Ο Καποδίστριας στο Παρίσι στα 1826

Η διαπολιτισμική του προσέγγιση και η καταλυτική του κριτική στις Ευρωπαϊκές πολιτικές απέναντι στην Ελληνική επανάσταση και στην παρουσία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Η ανάδειξη των τρομακτικών κινδύνων για την Ευρώπη στο σύνολο της από πιθανή ήττα της Ελληνικής Επαναστάσεως και του Ελληνισμού.

Ο Καποδίστριας ταξίδευε σχετικά, συχνά στο Παρίσι. Μετά τα 1815 η παρουσία του καταγράφεται εκεί στα 1818, 1819, 1824, 1826 και το 1827. Τα έτη 1824 και 1826 μας ενδιαφέρουν ως έτη της μετάφρασης των Ωδών της Γενεύης και της έκδοσης των Λυρικών αντίστοιχα.

Όπως τονίσαμε προηγουμένως, η παραμονή των δυο ανδρών (Καποδίστρια – Κάλβου) στο Παρίσι συμπίπτει στο χρονικό διάστημα από 8 Μαΐου, μεχρι 14 Ιουνίου 1826.

Το Μεσολόγγι έπεσε στις 11 Μαΐου. Την επομένη κατέρρευσε η Ελληνική Κυβέρνηση. Ο Ιμπραήμ ήταν κυρίαρχος στην Πελοπόννησο. Επιπλέον, η Ελληνική Εθνοσυνέλευση, πριν αυτοκαταργηθεί, αποφάσισε ουσιαστικά την εγκατάλειψη του αγώνα της ανεξαρτησίας και εξέλεξε μία επιτροπή διαπραγμάτευσης για ένα καθεστώτος αυτονομίας και φόρου υποτελείας.

Πέραν όμως των τραγικών εσωτερικών εξελίξεων και των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου οι «εξωτερικές σχέσεις» του μαχόμενου Ελληνισμού δεν πηγαίνουν καλύτερα. Τα Αγγλικά δάνεια με τους ληστρικούς όρους δανεισμού έδιναν την εντύπωση μιας έμμεσης αναγνώρισης της Επαναστατικής κυβέρνησης. Από άλλη σκοπιά έδιναν διέξοδο στην αδυναμία απορρόφησης του πλεονάζοντος κεφαλαίου στο Αγγλικό χρηματιστήριο, προσέφεραν επικερδή «αγορά επιρροής» και χρηματοδότηση της διαφθοράς και των φιλικών κομμάτων σε χώρες όπως η Ελλάδα (αλλά και η Χιλή, η Αργεντινή, η Κολομβία, η Βραζιλία).

Οι μεγάλες δυνάμεις ουσιαστικά έχουν εγκαταλείψει τους Έλληνες στον εμφύλιό τους.

Το Συνέδριο της Βερόνας ( Οκτώβριος – Δεκέμβριος του 1822) είχε καταδικάσει την Ελληνική επανάσταση (2/12/1822), αλλά οι αξιοσέβαστοι μονάρχες «συνηγόρησαν υπέρ των θυμάτων ασυνέτου και εγκληματικού εγχειρήματος». Αυτό ήταν το μέγιστο που μπόρεσαν να πουν.

Ενώ αποφάσισαν ενισχύσεις στον Βασιλιά της Ισπανίας για την καταστολή επαναστατικής κίνησης, ενώ ουσιαστικά απέτρεψαν κάθε παρέμβαση εναντίον των κινημάτων της Λατινικής Αμερικής (Μπολιβάρ και Χοσέ Ντε Σαν Μαρτίν… γιατί αυτό εξυπηρετούσε την Βρετανία), δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν σε μια ενιαία στάση στο Ελληνικό ζήτημα, ενώ παράλληλα συνέχιζαν τον αδυσώπητο μεταξύ τους ανταγωνισμό για την επιρροή τους στους Έλληνες.

Ο Τσάρος Αλέξανδρος τον Ιανουάριο του 1824 (9 Ιανουαρίου) ταράζει τα νερά της Ευρωπαϊκής Διπλωματίας, καθώς και των κατεστημένων ελπίδων και επιρροών μεταξύ των Ελλήνων, τόσο στον Ελλαδικό χώρο όσο και στην Ελληνική Διασπορά, με την αντίθετη, στα Ελληνικά οράματα, πρότασή του για την διαίρεση της Ελλάδος σε τρεις αυτόνομες ηγεμονίες.

Η πρόταση δημοσιεύτηκε στην Γαλλική εφημερίδα Le Constitutionnel στις 31 Μαρτίου του 1824 και κατά πολλούς ιστορικούς, Έλληνες και ξένους, επέφερε αποτελέσματα αντίθετα από αυτά που ανέμενε ή επεδίωκε ο Τσάρος. Κινητοποίησε την Αγγλική εξωτερική πολιτική. Πολλοί Έλληνες απογοητεύτηκαν από τον Τσάρο και ακόμα αρκετοί έστρεψαν τις ελπίδες τους στην Αγγλία. O Τσάρος Αλέξανδρος ο Α! της Ρωσίας πέθανε την 1/12/ 1825.

Όπως τονίσαμε παραπάνω, η πράξη της υποτελείας στην Αγγλία είχε υπογραφεί στις 24 Ιουλίου του 1825, με σοβαρότατες αντιδράσεις στο εσωτερικό και συνέπειες στο εξωτερικό.

Με το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (4 Απριλίου 1826) οι δύο δυνάμεις (Ρωσια – Αγγλία) ανέλαβαν να μεσολαβήσουν μεταξύ των εμπολέμων. Όμως η καταρρέουσα Ελληνική επανάσταση έτεινε να καταστήσει το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης άνευ σημασίας.

Η γαλλική κυβέρνηση της εποχής, σε αντίθεση με την γαλλική κοινή γνώμη, είναι φιλοτουρκική.

Κατά συνέπεια, η χρονική στιγμή της επίσκεψης του Καποδίστρια στο Παρίσι δεν είναι καθόλου τυχαία. Είναι προσπάθεια να επηρεάσει την Γαλλική εξωτερική πολιτική και να ενισχύσει το Γαλλικό φιλελληνικό κίνημα.

Τολμώ να πω ότι είναι προσπάθεια που συνέβαλε στην συνεργασία Αγγλίας, Ρωσίας και Γαλλίας στο Ελληνικό ζήτημα.

Η επανάσταση βρισκόταν στο χείλος της ολοκληρωτικής καταστροφής, ουσιαστικά εγκαταλελειμμένη από κάθε μεγάλη δύναμη και εσωτερικά διαλυμένη. Η Γ’ Εθνοσυνέλευση όχι μόνον είχε εγκαταλείψει τον στόχο της Εθνικής Ανεξαρτησίας, αλλά είχε εξουσιοδοτήσει εγγράφως τον Canning ( Ξάδελφο του ΥΠΕΞ της Αγγλίας) να διαπραγματευτεί με τον Σουλτάνο, για λογαριασμό του Ελληνικού Έθνους, τους όρους του Ελληνικού συμβιβασμού.

Ο Κολοκοτρώνης αποφυλακίστηκε στις 31 Μαΐου του 1825. Ο Ανδρούτσος δολοφονείται στις 5 Ιουνίου 1825 (στα 37 του χρόνια).

Ο Καποδίστριας για το μέλλον της Ελλάδος και τις πανευρωπαϊκής σημασίας πολιτικές και πολιτισμικές επιπτώσεις της

Σε αυτήν την συγκυρία ο Καποδίστριας δημοσιεύει, στο Παρίσι, ένα ιστορικής σημασίας κείμενο για το μέλλον της Ελλάδος28 ένα κείμενο που αφαιρεί κάθε φύλλο συκής από την Ευρωπαϊκή – Χριστιανική πολιτική απέναντι στον μαχόμενο Ελληνισμό. Την πολιτική της ουδετερότητος. Ένα κείμενο που συντονίζεται, συνδέεται απόλυτα και συμπληρώνει την Παρισινή έκδοση των Ωδών του Κάλβου και ιδιαίτερα το κάλεσμα του Κάλβου στον στρατηγό Lafayette.

Απόσπασμα από το ιστορικής και πανευρωπαϊκής σημασίας κείμενο του Καποδίστρια.

«Η ουδετερότης, ήτις συγχωρεί τα πάντα, όταν το έτερον των διαμαχομένων μερών είναι αδυνατώτερον, καταντά πικρός περίγελως και αιτία σκανδάλου.

Τοιαύτη ουδετερότης πολεμεί υπόκρυφα και κλεπτικώς τον αδύνατον, διότι, των βοηθημάτων μη γινομένων κατά αναλογίαν των δυνάμεων εκάστου των μερών, τότε είναι το αυτό ή ως αν έχυνέ τις έλαιον εις πυρκαϊάν, και ούσαν εν ταυτώ δύο οικίας, με την απάνθρωπον ελπίδα του να ίδη την μικροτέραν προκατηναλωμένην υπό του πυρός.

»Τοιαύτη πολιτική προξενεί φρίκην, και όμως αι Δυνάμεις φρικωδέστερα κατέπραξαν. Η Ρωσσία, Δύναμις εκ των ισχυροτέρων, εδέχθη και εφύλαξεν, ως και η Πρωσσία, ουδετερότητα ακριβώς απαγορευτικήν ως προς τους Τούρκους και ως προς τους Έλληνας. Και επομένως ούτε έδωκεν, ούτε ανεκτήν έκρινε καμμίαν βοήθειαν.

Η Ρωσσία μάλιστα κατεπάτησε την ακριβή ουδετερότητα ως προς το Ελληνικόν έθνος, διότι παρεσύρθη και έρριψε κατ’αυτού φρικτά πολιτικά αναθέματα εις Λαϊμπάχ, εις Βερόναν και εις Τσέρνοβιτς. Το δε δικαίωμα, όπερ έχει δια των συνθηκών της με την Τουρκίαν, του να μεσολαβή εις τα ανατολικά πράγματα, κατέστη δικαίωμα βασάνου και καταδίκης των Ελλήνων.

»Η Αγγλία μέχρι του 1823 έτους συνέδραμε τους Τούρκους και κατεπόνησε τους Έλληνας, καθόσον εγειτνίαζε μάλιστα με αυτούς, και ο Σουλτάνος χρεωστεί την διατήρησιν των Πατρών, της Πρεβέζης και της Πάργας, την καταστροφήν του Γαλαξιδίου και την παράδοσιν του Σουλίου εις τους Άγγλους. Μετά ταύτα έδειξε σύστημα ουδετερότητος επιεικεστέρας και ευμενούς προς τους Έλληνας. Από δε τον Οκτώβριον του 1825 εκήρυξεν ακριβώς απαγορευτικήν ουδετερότητα, δια ν’ αποσκεδάση δήθεν τας υπονοίας, αι οποίαι εγεννήθησαν από την πράξιν της 24 Ιουλίου, δι’ ής τινές εκ των αρχηγών της Ελλάδος διεπίστευσαν την αυτονομίαν της ως παρακαταθήκην εις μόνην την Αγγλίαν.

»Της δε Αυστρίας την ουδετερότητα εξετίμησε κατ’ αξίαν όλη η Ευρώπη. Η γελοία αυτής ουδετερότητα, προσβάλλουσα τον αδυνατώτερον, βοηθεί τους Τούρκους και καταπολεμεί απανθρώπως τους Έλληνας, και ερεθίζει τας Δυνάμεις εναντίον των με την πρόφασιν ζημιών του εμπορίου, και τους κατασκοπεύει χάριν των Τούρκων δια της ναυτικής αυτής μοίρας εις τα ανατολικά μέρη, και τους υβρίζει και τους συκοφαντεί εις τινας εφημερίδας, πλέκουσα αφ’ ετέρου εγκώμια εις τους Τούρκους, και μεσολαβούσα δραστηριώτατα υπέρ του Σουλτάνου, χρησιμεύει ούτως ειπείν ως θώραξ αυτού, επειδή εμποδίζει πενταετίαν ήδη τας όποιας ή φιλανθρωπία και η δικαιοσύνη ητοιμάζοντο να επενέγκωσι πληγάς κατά της κυβερνήσεώς του, και δεν παρασαλεύει από την αρχήν ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία πρέπει να υπάρχει ολοσχερώς, όπερ ισοδυναμεί με την εις θάνατον καταδίκην των Ελλήνων.

»Η δε ουδετερότης της Γαλλίας είναι ανεξήγητος. Μήτε απαγορευτική μήτε συγχωρητική ούσα, συγχωρεί πολλά εις τους Τούρκους και ολίγα εις τους φίλους των Ελλήνων, των οποίων δεν δύναται να παραλύσει τους αγώνας. Οι υπουργοί της Γαλλίας ενθαρρύνουν τας στρατολογίας, τας ναυπηγήσεις και τας παντοίας προμηθείας, τας γινομένας υπέρ του σατράπου της Αιγύπτου. Η γαλλική σημαία καταισχύνεται υπηρετούσα τους εχθρούς του Σταυρού. Γαλλική φρεγάτα εβόλισε τα νερά των Ψαρρών, και η νήσος εκείνη έπεσε εις τας χείρας των Τούρκων. Οι θησαυροί του Μεχμέτ-αλή πλέουσιν ασφαλώς υπό την σκιάν των Κρίνων, και η Κυβέρνησις του χριστιανικώτατου Βασιλέως συγκαταβαίνει τόσον, ώστε λέγεται φίλη ενός επάρχου, ενός υπαλλήλου σατράπου, αξίου διαδόχου των δεσμοφυλάκων του αγίου Λουδοβίκου [υπονοείται ο Λουδοβίκος Θ΄ της Γαλλίας ο ηγηθείς σταυροφορίας, αιχμαλωτισθείς και ελευθερωθείς δια λύτρων]. Ιδού η ουδετερότης της χριστιανικής Ευρώπης εις τον πενταετή αγώνα, τον οποίον οι χριστιανοί της ανατολής αγωνίζονται επί τοσούτον ενδόξως κατά των Μουσουλμάνων της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Εντεύθεν αποδείκνυται ότι οι Έλληνες το αήττητον όπλον του Σταυρού προβαλλόμενοι ενίκησαν τους Τούρκους, και έπεται ο συλλογισμός ότι αι χριστιανικαί δυνάμεις οφείλουσι να τους απονείμωσι δικαιοσύνην και ν’ ανακηρύξωσι την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν των.

»Η εθνική των Ελλήνων ανεξαρτησία αποφασίζεται από το θείον δίκαιον, διότι ο πόλεμος αυτών είναι θρησκευτικός. Άλλως θα ήτο αρκετόν ν’ αρνηθούν την θρησκείαν του Χριστού, και ευθύς θα ελάμβανε τέλος η πάλη των. Αλλ’ η απόφασις της ηθικής απωλείας συνεπιφέρει ποινήν θανάτου πολιτικού εις τα κοινωνικά δικαιώματα, τα οποία θα φανή εις όλους τους ανθρώπους ότι τα συναπηρνήθησαν.

»Τουναντίον η απελευθέρωσις των Ελλήνων, η ανακήρυξις της ελευθερίας των σώζει την Ευρώπην, ειρηνεύει τας μεταξύ των επικρατειών πολιτικάς δυσπιστίας, συντηρεί και ασφαλίζει την πολιτικήν ισορροπίαν και κατασιγάζει όλας τας κραυγάς των φατριών.

»Δύο τύχαι αντίθετοι, αλλ’ αμφότεροι ένδοξοι, αναμένουσι τους Έλληνας, η ελευθέρωσις ή ο εξολοθρευμός, η εθνική ανεξαρτησία ή η απόσβεσις του Ελληνικού ονόματος. Εάν νικήσωσι τους αγρίους εχθρούς των, οι νικηταί δεν είναι αμφιβολία, ότι θα εύρουν φίλους και προστάτες και οι κηδεμόνες της ισορροπίας της Ευρώπης δεν θα αντισταθούν ουδέ στιγμήν εις τον νέον τούτον πολιτικόν συνδυασμόν. Αλλ’ εάν ηττηθούν και τα μεσημβρινά μέρη της Ελλάδος κατοικηθούν υπό Αιγυπτίων και βαρβάρων και τους εγχειρισθή η δίστομος ρομφαία της Ευρωπαϊκής τακτικής, τότε αλλοίμονον εις τα κυβερνήσεις και εις τους λαούς. Αι βαρείαι θλίψεις και καταισχύναι έχουσι ίδιον να προξενούν δημοσίαν παραφροσύνην απαράλλακτα όπως τούτο συμβαίνει και ιδιαιτέρως εις τον άνθρωπον. Εις ποίας αρχάς θα καταφύγουν τότε αι κυβερνήσεις προς υπεράσπισιν εαυτών; Εις την θρησκείας; Αλλ’ αυταί αι ίδιαι εκήρηξαν κατά πράξιν την αθεΐαν, και η θρησκεία τραυματισμένη καιρίως από τας ιδίας τας χείρας των, δεν θα έχη πλέον την δύναμιν να συνδράμη τους θρόνους. Θα καταφύγουν εις την νομιμότητα; Αλλά δεν την κατήσχυναν αι ίδιαι αυταί, εξομοιάζουσαι ταύτην με την τυραννίαν των Τούρκων; Θα καταφύγουν εις το γενικόν των επικρατειών συμφέρον; Αλλά τα αληθή αυτών συμφέροντα όλα τα προεκινδύνευσαν και τα κατεπάτησαν αδιακρίτως.

»Η γειτονία της πανώλους και των άλλων μαστίγων της ανθρωπότητος, η αύξηση της πειρατείας, αι αιμοβόροι καταχρήσεις των Μουσουλμάνων, θαρκέσουν εις το να διαλύσουν αυτήν την φαντασίωσιν. Αλλά μήπως η καθολική ειρήνη είναι η ησυχία των αξιωματούχων; Και ημπορούν αι κυβερνήσεις ν’ αντισταθούν εις το φιλοτάραχον των φατριών, όταν η συμφορά συμπέση να βοηθή τους σκοπούς των; Δεν μένει λοιπόν εις τας δυνάμεις άλλο καταφύγιον ειμή να μεσολαβήσουν εντόνως εις τα ανατολικά πράγματα, όχι δια να σύρουν πάλιν τους Έλληνας υπό την εξουσίαν των εχθρών των με κανέν χονδρόν κάλυμα της δουλικής των καταστάσεως (διότι τοιαύτη μεσολάβησις θα καταντήση ολεθριωτέρα και μιαρωτέρα ως προς τους αγαθούς ανθρώπους και από αυτήν την ουδετερότητα) ουδέ δια να τους καθυποβάλουν εις τινα προστασία, μοναδικήν, ήτις αφεύκτως θ’ ανατρέψη τας καθεστώσας της Ευρώπης σχέσεις, αλλά δια να προμηθεύσουν εις την κυρίως Ελλάδα υπό την ομόφωνον συνομολόγησιν και εγγύησιν αυτών βεβαίαν πολιτικήν ανεφαρτησίαν. Περί δε των συνόρων αυτής ημπορούν να διαπραγματευθούν επομένως.

»Κατ’αυτόν τον τρόπον η μεν Ρωσσία δεν θ’ απολέση ειμή παλαιόν όνειρον, όπερ και φαίνεται ότι παρήτησεν ήδη, και θα κερδίση την όποιαν ή εις άλλην τινά δύναμιν υποταγή της Ελλάδος ήδύνατο να της προξενήση ζημίαν.

»Η δε Αγγλία θα λύση τον άλυτον δεσμόν, και θα παύσουν αι υπόνοιαί της του να έχουν βάσιν, διότι οποιονδήποτε έθνος αποκτήσει την ελευθερίαν του, δεν θα θελήση να καταντήσει υποτελές άλλου. Το δε εμπόριόν της θα εύρη εις την Ελλάδα πολύ αφθονώτεραν ύλην και εισαγωγής και εξαγωγής καθ’ όσον αι ανάγκαι του προβαίνοντος πολιτισμού θ’ αυξήσουν και είναι αλήθεια ότι όπου υπάρχουν προϊόντα ως απόλυτος βάσις παντός συναλλάγματος, εκεί υπάρχει και εμπόριον και συναλλαγή διαρκής.

»Και η Γαλλία θα εύρη ούτω την λύσιν προβλήματος απειλούντος ανατροπήν του συστήματος ισορροπίας. Και εν ταυτώ ανοικτόν ελεύθερον στάδιον εις ανάπτυξιν των εμπορικών και ναυτικών επιχειρήσεών της, και τέλος θ’ απαλλαγή από την ανάγκην του να καταφύγη βραδύτερον εις μέτρα βίαια, δια να φυλάξη τον βαρμόν της εις την πλάστιγγα των πολιτικών δυνάμεων.

»Η δε Αυστρία, της οποίας η πολιτική είναι παντοτεινή στενοχωρία, προλαμβάνει δια της ανεξαρτησίας των Ελλήνων την κατάλυσιν της αυτοκρατορίας των Τούρκων. Αλλ’ανίσως η δια την ασφάλειαν των Ιλλυρικών επαρχιών ανησυχία της αυξήση, ας στοχασθή ότι εκ των απειλούντων αυτήν δύο κινδύνων αναμφιβόλως είναι ο μετριώτερος.

»Φόβος δεν υπάρχει μη προέλθη το κακόν από την μόλις αναγεννωμένην Ελλάδα. Αλλά εις τα ετερογενή μέρη της επικράτειας της τα οποία θέλει να περικρατή εις την αυτήν κατάστασιν αναλλοιώτως, δύο μόνον αιτίαι παντελώς διάφοροι απειλούν μεταβολήν.

»Η υπερίσχυσις της Ρωσσίας καταντήσσασα σχεδόν πολεμία εις αυτήν, και ακαταμάχητος μετάδοση των ιδεωδών του αιώνος απαιτούσα μεταρρυθμίσεις, νόμους και κοινωνικάς ασφαλείας, τας οποίας απωθεί.

»Την συμβουλεύομεν δε να αποβλέψη προς τα βόρεια της Γερμανίας, και προς δύσιν εις την Γαλλίαν, της οποίας τα πρωτότοκα της επαναστάσεως τέκνα δεν έχουν ανάγκην της συνδρομής των Ελλήνων δια να μεταδώσουν τας διδασκαλίας των.

»Απεδείξαμεν ότι όλαι της Ευρώπης αι επικράτειαι θα κερδίσουν από την αναξαρτησίαν της Ελλάδος, αλλ’ άπαξ αποφασισθείσης αυτής, η συζήτησις περί των διαφόρων ειδών της κυβερνήσεως ανοίγει στάδιον ευρύ εις τον συντηρητικόν της ευταξίας και της ειρήνης νουν. Το Ελληνικόν έθνος είναι πρόθυμον να συμβιβάσει τα ίδια του συμφέροντα προς τα γενικά της Ευρώπης. Νόμους προστατεύοντας την θρησκείαν, την τιμήν και τας περιουσίας των πολιτών, ενότητα πολιτικήν, και ταύτην προσωποποιημένην εις ένα διαδοχικόν ηγεμόνα υπ’ οποιονδήποτε τίτλον, εγγύησιν εξασφαλιζομένην δια νόμου θεμελιώδους, ταύτα ζητούν και θα δεχθούν οι Έλληνες μετ’ ευγνωμοσύνης.

»Σήμερον μάλιστα έχουν δικαίωμα να καταστούν ολομελές έθνος και αδιαίρετον όσον μέτριοι και αν είναι οι πόροι του. Έφερον τας αυτάς αλύσεις, τας συνέτριψαν ομού, ανέμιξαν το αίμα των εις τας μάχας. Τούτο είναι η ιερά αδελφότης της αφοσιώσεως και του θανάτου.

»Εις δε τον καιρόν, καθ’ όν αι Κυβερνήσεις αγωνίζονται να περιστείλουν ή να καταργήσουν την ποινήν του θανάτου εις τόπους, όπου κανείς δεν καταδικάζεται ακρίτως εις θάνατον, ας προσέξουν πριν εκδώσουν απόφασιν θανάτου καθ’ ολόκληρου έθνους. Οι Τούρκοι θα επιφορτισθούν να την εκτελέσουν. Η Βλαχομολδαβία, η Σερβία και τα παράλια της Ηπείρου έγιναν θύμα φανταστικών εγγυήσεων. Αν δε η ευρωπαϊκή μεσολάβησις δεν δώση εις την Ελλάδα την ανεξαρτησίαν που απέκτησε, τούτο θα γίνη αρχή φρικωδεστάτων συμφορών». (Διονυσίου Κόκινου. Της Ακαδημίας Αθηνών. «Η Ελληνική Επανάστασις», τόμ. 10, σελ.72-77).

Υποσημείωση

Με αυτό το κείμενο γίνεται πιστεύω σαφές ότι ο Καποδίστριας ασφαλώς δεν υπήρξε οπαδός της πεφωτισμένης Δεσποτείας. Ασφαλώς επίσης δεν υποστηρίζω ότι υπήρξε Καρμπονάρος Επαναστάτης. Υποστηρίζω ότι υπήρξε Εθνικός και κοινωνικός Απελευθερωτής, ικανός να αξιοποιεί κάθε πολιτική δύναμη ικανή να στηρίξει την Ελληνική Εθνική και κοινωνική απελευθέρωση.

Στη διάθεσή σας georgesklavounos@gmail.com