Βήμα Σαλαμίνας

Παλαιές κάλπες (Λαογραφικό Μουσείο) ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΑΡΙΑ ΜΠΟΥΤΣΗ

Οι κάλπες του 1864 με τα σφαιρίδια

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΑΡΙΑ Ι. ΜΠΟΥΤΣΗ
Ένα από τα πολλά και σημαντικά εκθέματα που υπάρχουν στο Λαογραφικό μας
Μουσείο, είναι οι παλαιές κάλπες του 1864. Οι κάλπες αυτές σώθηκαν, όπως και ο
μηχανισμός του ωρολογιού από το παλαιό δημαρχείο (1885) που είχε χτίσει ο τότε
δήμαρχος Αναγνώστης Κουλούρης με χρήματα δικά του και γκρεμίστηκε το 1972.
Το χειρόγραφο ψηφοδέλτιο εμφανίσθηκε στη νεότερη Ελλάδα για πρώτη φορά
στις δημοτικές εκλογές του 1834 αλλά καταργήθηκε το 1864. Στην προσπάθειά τους
να περιορίσουν την χειραγώγηση των αγράμματων Ελλήνων, αντικατέστησαν το
ψηφοδέλτιο με ένα μικρό μολυβένιο βώλο, το σφαιρίδιο. Ο τρόπος αυτής της
ψηφοφορίας διήρκησε περίπου εξήντα χρόνια.
Σε κάθε υποψήφιο αντιστοιχούσε μία κάλπη που είχαν το σχήμα ενός κάθετου
παραλληλόγραμμου μεταλλικού κουτιού. Ήσαν κατασκευασμένες από λευκοσίδηρο
(τσίγκο) και εσωτερικά χωρίζονταν σε δύο ίσα μέρη. Στο κάθε μέρος εσωτερικά ήταν
προσαρμοσμένο ένα μικρό σακούλι, που ήταν ο αποδέκτης των σφαιριδίων – ψήφων
με σκέπασμα ανεστραμμένης χοάνης που είχε μάλλινη επένδυση για να μην
ακούγεται ο ήχος, του σφαιριδίου, που έριχνε ο ψηφοφόρος μέσα στην κάλπη.
Εξωτερικά η κάλπη είχε δύο χρώματα, στο δεξί μέρος ήταν το λευκό όπου επάνω
ήταν γραμμένη η λέξη «ΝΑΙ» και στο αριστερό μέρος ήταν το μαύρο όπου επάνω
ήταν γραμμένη η λέξη «ΟΧΙ».
Στο μπροστινό μέρος και στο καπάκι της κάλπης υπήρχε μια στρογγυλή τρύπα που
στην περιφέρειά της ήταν προσαρμοσμένος ένας σωλήνας μήκους 27 εκ. και
διαμέτρου 12 εκ. Σε αυτόν τον σωλήνα ο ψηφοφόρος έβαζε το χέρι του κρατώντας
το μολύβδινο σφαιρίδιο και ανάλογα με την επιλογή του, δεξιά «ΝΑΙ» και αριστερά
«ΟΧΙ», έριχνε αυτό. Επίσης, ο σωλήνας έπαιζε και το ρόλο της κρυφής
ψηφοφορίας, γιατί δεν φαινόταν σε ποια μεριά έριχνε ο ψηφοφόρος το σφαιρίδιο. Αν
το σφαιρίδιο έπεφτε στη δεξιά πλευρά, η ψήφος ήταν θετική, αν έπεφτε στην
αριστερή, η ψήφος ήταν αρνητική.
Ο ψηφοφόρος έπρεπε να περάσει από όλες τις κάλπες και να πάρει από τον κάθε
υπάλληλο (σφαιροδότη), που στεκόταν μπροστά από κάθε κάλπη, το σφαιρίδιο. Ο
σφαιροδότης φώναζε δυνατά το όνομα του υποψήφιου και ο ψηφοφόρος έριχνε το
σφαιρίδιο μέσα στον σωλήνα, στη μεριά που επιθυμούσε.
Με τον τρόπο αυτόν οι ψηφοφόροι μπορούσαν να ικανοποιήσουν όλες τις
πλευρές, αφού είχαν τη δυνατότητα να «ασπρίσουν» όλους τους υποψηφίους όλων
των κομμάτων. Και, βέβαια, το αντίθετο: να τους «μαυρίσουν». Οι παροιμιώδεις
εκφράσεις «έφαγε μαύρο» και «τον μαύρισα» σχετίζονται με τη χρήση των
σφαιριδίων κατά τη διαδικασία της ψηφοφορίας.
Πολλές φορές ήταν τέτοιος ο φανατισμός, που πολλοί ψηφοφόροι που προφανώς
είχαν λόγους να «φαίνεται» η ψήφος τους, το «έριχναν δαγκωτό», δηλ. δάγκωναν το
σφαιρίδιο δυνατά πριν το ρίξουν στην κάλπη.
Αν και το Σύνταγμα του 1911 κατάργησε τα σφαιρίδια, γιατί η διαδικασία ήταν
χρονοβόρα, αυτά χρησιμοποιήθηκαν και στις εκλογές του Μαρτίου 1912, ενώ
διατηρήθηκαν έως και τις βουλευτικές εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920. Τα χάρτινα
ψηφοδέλτια χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1914 στις δημοτικές και
κοινοτικές εκλογές. Με χάρτινο ψηφοδέλτιο έγιναν το 1920 οι εκλογές στη Θράκη
και στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Το 1923 έγιναν βουλευτικές εκλογές με χάρτινο
ψηφοδέλτιο στην Αθήνα και στον Πειραιά. Στις εθνικές εκλογές της 7ης Νοεμβρίου
1926 χρησιμοποιήθηκε το ψηφοδέλτιο με το σταυρό προτίμησης που ισχύει μέχρι
σήμερα.
ΜΑΡΙΑ Ι. ΜΠΟΥΤΣΗ

ΓΙΑ ΤΟ ΣΑΛΑΜΙΝΙΩΝ ΒΗΜΑ